Patrimonio
O Tanque de Baldomar
Regadios tradicionales: A levada do río Xabriña para as pozas da Fraga e Porta Pumar.
O regadío constituíu tradicionalmente un dos agropaisajes máis característicos e emblemáticos do noso rural. É sobradamente coñecida a importancia que desde antigo tivo o regadío no desenvolvemento das poboacións. Xunto ao seu innegable papel socioeconómico, os sistemas de regadío tradicional tiveron – e teñen – tamén un importante papel ecolóxico e ambiental.
Os regadíos tradicionais xorden e desenvólvense ao redor dos puntos e con dispoñibilidade de auga, asociados a ríos, pequenas fontes e mananciais, en zonas cuxas características naturais determinan unha elevada vocación agrícola, e en particular unha elevada vocación para o regadío que implica non só o seu gran interese desde un punto de vista socioeconómico e produtivo, senón tamén unha gran integración ecolóxica nos ecosistemas adxacentes, en particular no propio río.
- Constitúen sistemas moi produtivos, cuxa sustentabilidade se demostrou sobradamente polo propio mantemento de tales sistemas ao longo de varios séculos. Esta sustentabilidade radica nun uso intelixente da paisaxe e dos recursos naturais renovables, baseado nos ciclos naturais da auga e na enerxía solar.
- Adoitan presentar valores históricos, culturais e etnográficos de interese pola gran lonxevidade de moitos deles.
- Manteñen unha elevada diversidade biolóxica de especies silvestres. En particular, adoitan presentar comunidades e especies propias de ambientes fluviais e humidais que se adoitan refuxiar no sistema de acequias, onde é posible atopar especies propias do bosque de ribeira e mesmo elementos tan emblemáticos como a londra.
- Da mesma forma, nos regadíos tradicionais cultivábanse centenares de variedades agrícolas tradicionais, parte das cales se seguen mantendo, o que lles converte nun importante reservorio de diversidade biolóxica. O papel dos regadíos tradicionais no mantemento da diversidade xenética é equiparable ao que posúen as montañas na conservación da diversidade de especies silvestres. A pesar diso, a importancia destes agropaisajes para a conservación deste tipo de diversidade fitogenética adoita pasar desapercibida.
- Contribúen a manter a diversidade biolóxica da contorna.
- Permiten a conservación dun recurso natural non renovable de gran valor: o chan fértil.
No ano de 1792, data á que se remonta o libro de regantes máis antigo do que temos documentación, unha superficie de aproximadamente 52 hectáreas era irrigada pola levada do río Xabriña para as pozas da Fraga e Porta Pumar. Posteriormente, a principios do século XX, a poza da Fraga ampliouse transformándose no chamado Tanque de Baldomar.
O Tanque de Baldomar
O Tanque de Baldomar é unha notable infraestrutura hidráulica construída en 1914 que, na actualidade, carece de protección legal.
A parroquia de Santa Mariña de Covelo conserva documentación histórica do regadío de Baldomar, así como dos correspondentes libros de regantes e repartos de auga, que data de 1773 (cortesía do finado Basilio Estévez Martínez, que os conservou e nos permitiu a súa dixitalización).
O Tanque de Baldomar está conformado por un único muro de cantaría de granito (opus quadratum na cara interna e incertum na exterior) de 33 m de lonxitude, unha anchura de 2,10 m e unha altura máxima de 6 m. A cara exterior do tanque conta cunha falsa porta de 1,60 x 1,10 m e unha fondura de 1,40 m, integramente labrada en cantaría de boa calidade que estivo pechada cunha reixa (hoxe moi deteriorada) que se situaba a 30 cm cara o interior do lenzo do muro. Esta falsa porta conecta co interior do tanque a través dunha canle de evacuación situada na soleira da porta e está situada a carón dun muro de contención transversal ao muro principal -en forma de triángulo rectángulo- de 16 m de lonxitude e unha áltura máxima de 4,60 m.
Grazas a esta infraestrutura hidráulica réganse, cando menos desde o ano 19141, as paraxes de:
Algunhas imaxes do tanque
O Corno das Augas
Na parroquia consérvase un Corno das Augas, buciño, buguina, cornecho ou corno de mar (Charonia lampas) que foi utilizado para dar avisos aerófonos aos regantes do Tanque de Baldomar.
Trátase dunha cuncha de un molusco gasterópodo, da orde lithorinimorpha, da familia dos ranélidos, que é alongado e ovalado, grande e sólido, coa última volta da espiral moi ampla.
Tamaño de ata 30 cm. de lonxitude. Esta especie foi incluída no Catálogo de especies ameazadas de Galicia por causa da extensión da pesca de arrastre, o consumo da súa carne e o valor decorativo da súa cuncha.
O último veciño en tocalo foi Juan Táboas Cal “Juanito” que tiña a destreza para sacar partido do instrumento a través da lei física de“harmonías naturais”. Segundo este principio, dependendo da forma do instrumento e a forza coa que se sopre, obterase una nota básica (tónica) e un número variable de sons harmónicos (cando menos tres máis). Este instrumento musical arcaico é utilizado en todo o mundo desde a prehistoria.
Nalgúns portos de Portugal e Andalucía a chaman búzio e burcio respectivamente. Burcio é una variante etimolóxica do termo italiano buccio, que significa fortuna, sorte. Isto nos remite á cornucopia ou corno da abundancia, que se representa por un corno ou unha cuncha da que manan froitas, legumes e outros alimentos do campo; ou moedas, pedras preciosas e xollas, nunha clara representación da riqueza, a abundancia e a fertilidade.