Historia
A nosa historia
Breve historia colectiva dos Montes en Man Común en Galicia
Os montes de veciños de Galicia son froito dunha historia longa e complexa. Turbulenta e conflitiva por unha banda, pero polo outro mostran a incrible fortaleza histórica que as comunidades locais tiveron para definir e manexar o seu territorio mesmo fronte a axentes externos con gran capacidade de intervención. A mellor proba desa fortaleza está en que hoxe en Galicia existen 3000 comunidades de montes e que ocupan preto de 700.000 hectáreas de superficie do país. Unha parte substancial do territorio ocupado polos montes (máis de dous millóns de hectáreas en total), maioritaria de feito en moitas comarcas da metade sur de Galicia, está xestionada por esta figura pouco coñecida, a pesar de que engloba a medio millón de propietarios en común; unha quinta parte dos habitantes de Galicia.
Os montes de veciños eran desde moi antigo o sostén que permitía a reprodución da agricultura familiar, achegando fertilizante, alimento para o gando, leña e madeira e multitude de produtos menores. Pero cando o sistema agrario revoluciónese co millo, a pataca e os prados despois de mediados do século XVIII será tamén o monte (tamén revolucionado no seu manexo) o motor da elevada produtividade da agricultura galega nun contexto onde non existían insumos de orixe industrial. Os montes non eran un complemento do sistema agrario orgánico fundamentado no manexo da Natureza, eran un elemento esencial do mesmo. E hai que ter en conta que ademais de manter ao mundo campesiño, aquel sistema agrario era a base da economía doutros sectores sociais, de carácter rentista, os que dominaban o poder político en concellos e deputacións na Galicia decimonónica. Isto tamén explica que, a diferenza doutros lugares, onde a desamortización é decididamente apoiada polos poder locais, en Galicia houbese durante todo o século XIX un elevado consenso para que os montes permanecesen en mans campesiñas, por vía de repartición entre as casas ou mantendo as aldeas o carácter colectivo dos montes.
Ata 1936 as comunidades locais dirixen a articulación das súas agroecosistemas locais, nunha sorte de ordenación do territorio de base endóxena, que só será rota despois da Guerra Civil. O Estado liberal decimonónico non logrou alterar os equilibrios de poder pero despois do golpe e da guerra o Estado franquista non só terá o interese de intervir móntesnos do noroeste, senón tamén a forza suficiente para facelo. Foi posible por varias razóns. Por exemplo porque a desaparición do rentista coa propietarización campesiña no primeiro terzo do século XX rompe o anterior equilibrio social. Pero sobre todo é o novo contexto derivado da violencia coa que se instaura o novo estado totalitario, o cambio nos poderes locais e a destrución da sociedade civil libre a que explica que a ditadura consiga por primeira vez converter en efectiva unha expropiación que ata entón fora tan só nominal.
Pero toda esta conflitividade soterrada permite entender as razóns de porque foi na propia ditadura cando se acepta, coa lexislación de 1968, iniciar un camiño de volta que, xa en democracia, devolverá moitos montes ás comunidades. Foi este intervencionismo forestal, máis que a expropiación en sí, a herdanza máis duradeira da ditadura na articulación do territorio. Alterou irreversiblemente os equilibrios territoriais, facendo inviables moitas explotacións, expulsando a moitos veciños que necesitaban o monte e xogando un papel central na adopción do modelo de agricultura industrial en Galicia nas décadas dos sesenta e setenta. Desta maneira os montes de veciños de hoxe teñen pouco que ver, salvo excepcións, productivamente cos montes veciñais anteriores a 1936. Pero nalgúns casos as comunidades están a saber buscar novas formas de reintegrar os montes ao territorio, reaproveitando saberes e usos coñecidos polas aldeas e reinventando unha nova multifuncionalidad afastada dos monocultivos forestais.
O devenir histórico do monte comunal de santa Mariña, e da súa organización social correspondente, é coincidente con esta situación xeral que afectou aos demais montes comunais. Por suposto que, dentro desta relativa homoxeniedade, o noso monte ten una historia particular que ven recollida en distintas documentos que estamos recopilando dos que pode atopar una pequeña mostra deles nos seguintes enlaces:
1. Relación de documentación histórica sobre os montes veciñais de Santa Mariña de Covelo.